Marzena Żakowska

 

ANALIZA TRANSAKCYJNA W PIGUŁCE

ANALIZA STRUKTURY OSOBOWOŚCI

 

Analiza transakcyjna (AT) jest nurtem w psychologii i psychoterapii stworzonym przez amerykańskiego psychologa i psychoterapeutę dr. Erica Berna (1910-1970). To koncepcja psychologiczna interakcji międzyludzkich zwanymi transakcjami. AT jest nurtem praktycznym, który w swym założeniu ma dawać narzędzia do lepszego funkcjonowania osoby w relacjach z innymi ludźmi. Jej zasadniczy cel to wzrost osobowy i doskonalenie komunikacji ze sobą samym i innymi ludźmi. Obecnie AT ma bardzo szerokie zastosowanie w psychologii klinicznej, pedagogice, praktyce terapeutycznej, poradnictwie oraz rozwoju organizacyjnym.

 

Analiza transakcyjna daje możliwość odpowiedzi na pytania: "Kim jestem?", "Dlaczego zachowuję się właśnie tak?". Jest metodą poznawania myśli, uczuć i zachowań jednostki, opartą na koncepcji stanów Ja. Doświadczenia człowieka wpisane są w mózgu i całym układzie nerwowym. Jest w nich zawarte wszystko to, co stanowi przeżycia dzieciństwa i zostało przyjęte od rodziców lub osób pełniących funkcje rodzicielskie. Jest tam schemat, w jaki spostrzegane były zdarzenia oraz towarzyszące im uczucia, a także zniekształcenia wspomnień. Zapisy te można wybrać dowolnie, odtwarzać, przypominając sobie w ten sposób dawne zdarzenia, a nawet je na nowo przeżyć. Każdy człowiek prawdopodobnie dysponuje ograniczonym repertuarem takich stanów ego, które są psychologiczną rzeczywistością. Przejawy stanów ego najprościej oddają określenia: Rodzic, Dorosły, Dziecko. W dowolnym momencie każda osoba w danej społeczności będzie okazywała stan ego Rodzica, Dorosłego czy też Dziecka potrafiąc jednocześnie zmieniać jeden stan na inny.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      

 

Ja-Dziecko to taki stan psychiczny, w którym przeżywamy różnorodne emocje i popędy działając w sposób spontaniczny. Tu się znajdują nasze wszystkie życzenia, pragnienia i uczucia (pozytywne i negatywne).

Ja-Dziecko dzieli się na Ja-Dziecko Naturalne i Ja-Dziecko Dostosowane (Przystosowane).

 

Dziecko Naturalne jest:

nSpontaniczne, impulsywne

nBezpośrednie

nEgocentryczne

nMoże być agresywne, radosne, wesołe, zmienne, ciekawskie

nGłos: głośny, żwawy, wolny

nSłowa: wspaniale, cudownie, chcę, nie chcę tego

 

Dziecko Dostosowane jest:

nCzekające, bezradne

nRezygnujące, uległe

nLękliwe

nWstydliwe, smutne

nUśmiechające się niepewnie

nCierpiący

nCzekający na zmianę

nGłos: przyciszony

nSłowa: chciałbym, nie mogę, spróbuję, ufam, proszę, dziękuję

 

 

Ja-Dorosły wyraża wszystkie nabyte umiejętności i zdolności służące rozumieniu rzeczywistości i samego siebie. Jest to obszar naszego Ja pozwalający nam bezpiecznie poruszać się w otaczającym świecie i dokonywać racjonalnych wyborów. Sprawuje on funkcje kontrolne i decyzyjne w odniesieniu do dwóch pozostałych struktur.
Jest on zorganizowany, elastyczny, inteligentny, a jego sposób funkcjonowania polega na analizowaniu rzeczywistości, szacowaniu prawdopodobieństwa i na bezstronnym opracowywaniu danych.

 

Ja-Dorosły:

nZbiera i przekazuje informacje

nPrzysłuchuje się, obserwuje

nStawia rzeczowe pytania

nZbiera fakty i je łączy

nKoncentruje się na tym, co jest rzeczywiste

nCeni prawdopodobieństwo, rozważa, myśli alternatywnie

nSprawdza i bada uczucia, różnicuje je

nPodejmuje decyzje

nPróbuje rozwiązać problemy w sposób konstruktywny

nSłowa: jak, co, dlaczego, praktycznie

nGłos: bez większych emocji, stonowany

Ja-Rodzic jest zbiorem doświadczeń powstałych pod wpływem sytuacji zewnętrznych kontrolowanych przez rodziców lub opiekunów. Są to m.in. wartości, normy, nakazy i zakazy, powinności, polecenia, gotowe programy działań, czynności opiekuńcze. Rodzic może być Opiekuńczy i Krytyczny.

 

Rodzic Opiekuńczy:

 

nSłucha

nJest cierpliwy i wyrozumiały

nPomaga

nPociesza

nUspakaja

nDodaje odwagi

nSłowa: miły, nie bój się, dasz radę, kocham cię

nGłos: ciepły, pełen troski

 

Rodzic Krytyczny:

nRozkazuje

nKrytykuje

nMoralizuje

nStawia retoryczne pytania

nKarze i nagradza

nUogólnia

nMyślenie w kategoriach pozytywny-negatywny, biały-czarny, dobry-zły

nPostawa oceniająca

nSłowa: powinno się, zawsze, każdy, wszędzie, należy

nGłos: twardy, złośliwy

 

 

Podsumowując charakterystykę trzech typów ról wyróżnionych w analizie transakcyjnej, należy podkreślić, że nie mają one dobrego czy złego zabarwienia. Każda z nich jest potrzebna i służy realizacji określonych potrzeb typowych dla każdego z nas. Jednostka rozwijająca swoje kompetencje interpersonalne powinna zatem umieć komunikować się z każdego z tych trzech poziomów.

W istocie, problem pojawia się wtedy, gdy jeden ze stanów zaczyna dominować lub, gdy któryś ze stanów zanika zupełnie.

 

Na rozwój osobowości jednostki mają wpływ także 4 postawy życiowe:

 

1.Ja jestem OK - Ty jesteś OK (++):

nKonstruktywna, prawidłowa postawa

nPostawa ludzi ze zdrowym i pozytywnym nastawieniem do siebie i innych.

nAkceptacja siebie i otwartość wobec innych.

n„Jestem tak samo ważny, jak i ty oraz ty jesteś tak samo ważny jak ja”.

nOptymizm do świata i siebie, życie jest wartościowe.

nOsoba nie manipuluje innymi i nie pozwala manipulować sobą.

2.Ja jestem OK - Ty nie jesteś OK (+-):

nPozbywanie się. Postawa ludzi o wysokiej samoocenie własnej i złej opinii o innych ludziach. Postawa roszczeniowa, obwinianie innych za swoje zachowania, niechęć do wysiłku, zawyżone poczucie wartości. Ja jestem lepszy od ciebie. „Gdyby nie ja to...nie miałbyś...”, „Polak lepszy od ...”.

 

 

 

3.Ja nie jestem OK - Ty jesteś OK (-+)

nWycofywanie się z sytuacji zadaniowych. Postawa ludzi o słabej samoocenie własnej i dobrej ocenie innych ludzi. Postawa typu jacy wszyscy dookoła są wspaniali, tylko ja taki beznadziejny. Postawa apatyczna, bierna – nie podejmowanie nowych działań z powodu lęku przed porażką, obniżone poczucie wartości. Dla podwyższenia swojej oceny osoby o takiej postawie często prowadzą gry psychologiczne, zamykają się w sobie.

 

 

 

 

 

4.Ja nie jestem OK Ty nie jesteś OK (--)

nPostawa katastroficzna, najgorsza możliwa postawa życiowa „Świat jest zły, wszyscy łącznie ze mną są potępieni”. Życie nie ma sensu, jest małowartościowe, brak wiary w powodzenie jakichkolwiek działań, ucieczka w narkotyki, próby samobójcze. Zachowania antyspołeczne, agresywne.

 

Stany Ja oraz właściwa postawa życiowa wobec siebie i innych osób, mają istotny wpływ na kształtowanie się dojrzałej osobowości.

 

 

 

Dojrzała osobowość w ujęciu AT to:

 

nZintegrowany Dorosły, który odgrywa kontrolną nad innymi stanami i decyzyjną funkcję. Dorosły może wypełniać swoje zadania tylko wówczas, gdy jest właściwie ukształtowany w procesie rozwoju jednostki i nie został zdominowany przez pozostałe struktury osobowości, a między poszczególnymi stanami Ja następuje swobodny, niczym niezakłócony i nie zablokowany przepływ energii i informacji.

nUzyskanie postawy wygrywającego: Ja OK, Ty OK.

 

 

 

 

 

 

 Osoba „wygrywająca życie” charakteryzuje się:

nzdolnością tworzenia głębokich, satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi

nautonomicznością – ma świadomość siebie i otoczenia

nszacunkiem do swojej indywidualności oraz szanuje indywidualność innych.

nrealistyczną oceną swoich możliwości i jest odpowiedzialna za swoje zachowanie.

nżyje teraźniejszością, nie tracąc czasu na rozpamiętywanie przeszłości, czy przewidywanie przyszłości.

 

Takie połączenie wglądu w siebie i wglądu w relacje z innymi sprawia, że analiza transakcyjna (AT) staje się potężnym narzędziem pozwalającym nie tylko badać, ale przede wszystkim optymalizować komunikację między ludźmi w dowolnym środowisku – także w środowisku szkolnym. AT może więc być praktycznie użyta w każdej dziedzinie życia, gdzie istnieje potrzeba zrozumienia konkretnego człowieka, związków międzyludzkich, dynamiki komunikacji międzyludzkiej czy systemów komunikowania się. Założenia AT to źródło informacji o wychowaniu, dobrym rodzicielstwie, to narzędzie do szkolenia nauczycieli w celu samopoznania i doskonalenia relacji międzyludzkich w szkole, w klasie, grupie rówieśniczej.

Tak więc  znajomość podstaw analizy transakcyjnej jest przydatna we wszystkich aspektach naszego życia. Pozwala ona na uniknięcie wielu kłopotów i nieporozumień związanych z zawiłością stosunków międzyludzkich.

 

 

LITERATURA:

 

Berne E., "Dzień dobry" ...i co dalej? Psychologia ludzkiego przeznaczenia. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998

Berne E., W co grają ludzie? Psychologia stosunków między ludzkich. PWN, Warszawa 1987.

Ernst K., Szkolne gry uczniów,. Jak sobie z nimi radzić. WSiP. Warszawa 1991.

Freed A. i M., Być przyjacielem i mieć przyjaciół. Skuteczne techniki wyrabiania własnej wartości. WSiP, Warszawa 1993.

Harris T.A., W zgodzie z sobą i z tobą. Praktyczny przewodnik po analizie transakcyjnej. IW PAX, Warszawa 1987.

James M., Jongeward D., Narodzić się by wygrać. Analiza transakcyjna na co dzień. Dom Wyd. REBIS, Poznań 1994.

Roogol. R., Aby być sobą. Wprowadzenie do analizy transakcyjnej. PWN, Warszawa 1989.