Szkoła Podstawowa nr 2 w Błoniu
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA – KILKA SŁÓW
Zdaniem J. Kostrzewskiego „upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się.
Upośledzenie umysłowe, jak podkreśla wielu autorów ( M.Bogdanowicz, H. Borzyszkowska) jest globalną dysfunkcją rozwojową powstałą na skutek oddziaływania różnego rodzaju czynników patogennych rozpoznawana do 3 roku życia. Gdy zaś czynniki szkodliwe wpływają na dziecko po 3 roku życia mówimy o obniżeniu poziomu rozwoju umysłowego.
Jeżeli rozwój dziecka przebiega zgodnie z normą wieku do pewnego momentu i nastąpi jego zatrzymanie ( spowodowane różnymi czynnikami) mówimy o zahamowaniu rozwoju intelektualnego. Zahamowanie to może mieć charakter czasowy. Cechą opóźnienia rozwoju intelektualnego jest wolniejsze tempo rozwoju od przeciętnego spowodowane czynnikami chorobotwórczymi lub społecznymi. Poprzez odpowiednie działania pedagogiczne i stworzenie prawidłowych warunków społecznych opóźnienie to ulega wyeliminowaniu.
CHARAKTERYSTYKA UCZNIÓW O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ W STOPNIU LEKKIM
Charakterystyka taka jest stosunkowo skomplikowana z uwagi na ogromne zróżnicowanie jednostkowe. Bardzo trudno jest rozstrzygnąć, czy poziom funkcjonowania w momencie badania młodszych dzieci wynika z rzeczywistego upośledzenia, czy tylko braku stymulacji w rodzinie. Dlatego często wynika konieczność dalszego diagnozowania ( np.: stosowanie odroczenia obowiązku szkolnego na określony okres czasu pozwalający na sprecyzowanie diagnozy).
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim nie wyróżniają się swym wyglądem zewnętrznym wśród rówieśników i dopiero po wnikliwej obserwacji można zauważyć istotne odchylenia w funkcjonowaniu określonych czynników psychofizycznych.
Najtrafniej poziom poznania zmysłowego u tych uczniów można określić cytując słowa H. Borzyszkowskiej: „dziecko upośledzone umysłowo mało widzi- kiedy patrzy i mało słyszy- kiedy słucha”. Często nauczyciele mający kontakt z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim zauważają zaburzenia w zakresie koncentracji uwagi. Jest to następna cech tych dzieci. Ich uwaga jest krótkotrwała, mało podzielna i łatwo ulega zakłóceniu ( odwracalna). Bardzo trudno jest im skoncentrować uwagę zwłaszcza, gdy wymaga odniesienia się do czynności abstrakcyjnych lub zadań sprawiających dziecku duże trudności. Dlatego tak istotne jest odchodzenie w tym przypadku od metod werbalnych w kierunku wszelkiego typu praktycznego działania. Istotne znaczenie ma również stworzenie w trakcie zajęć odpowiednich warunków organizacyjnych i dydaktycznych. Stymulacja uwagi u dzieci upośledzonych umysłowo wymaga od nauczyciela wykorzystania całych pokładów pomysłowości i wielkiej cierpliwości. Jest to proces ciągły i nie można go pomijać w trakcie realizacji działań rewalidacyjnych. Poziom koncentracji uwagi ma bowiem wielki wpływ na spostrzeganie i funkcjonowanie procesów myślenia.
Dzieci upośledzone mają raczej dobrą pamięć mechaniczną. Natomiast pamięć logiczna jest w dużym stopniu u nich zaburzona. Odtwarzanie zapamiętanych informacji odbywa się według zapamiętanej kolejności. Dlatego maja trudności z „odpytywaniem na wyrywki”, często po prostu nie rozumieją tego, czego wyuczyły się na pamięć. Maja trudności w posługiwaniu się wyuczoną tabliczką mnożenia, bo wymaga to wybiórczego stosowania zapamiętanych wiadomości. Potrzebują również większej liczby powtórzeń, aby utrwalić zapamiętane informacje. Wiąże się to dla nauczyciela z zaplanowaniem większej ilości tzw. „powtórek” oraz z koniecznością cyklicznego powracania do już zapamiętanych informacji czy wyuczonych umiejętności.
Rozwój mowy u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim często bywa opóźniony, jednakże z uwagi na stosunkowo dobrą pamięć mechaniczną są w stanie przy dobrej stymulacji środowiskowej opanować znaczny zasób słownictwa. Mają natomiast trudności w rozumieniu znaczenia wypowiedzi oraz w samodzielnym tworzeniu opowiadań ( twórcze stosowanie mowy). Częściej też w porównaniu z dziećmi w normie występują u nich wady wymowy. Z moich obserwacji wynika , że ponad 50% ( czasem nawet dużo więcej) uczniów klas I-III szkoły specjalnej dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim ma różnego rodzaju wady wymowy. Z uwagi na częste zaniedbanie środowiskowe można zaobserwować nasilenie wulgaryzmów i wyrażeń slangowych. Podsumowując poziom funkcjonowania mowy u omawianych uczniów można powiedzieć, że mają stosunkowo dobrze rozwiniętą mowę odtwórczą natomiast słabą funkcję twórczą mowy. Dzieci upośledzone umysłowo mają bardzo zaburzone myślenie abstrakcyjne, słowno-pojęciowe. Ich rozwój bardzo często zatrzymuje się na poziomie myślenia konkretno - obrazowego. Mają więc kłopoty z abstrahowaniem, uogólnianiem, tworzeniem pojęć, wnioskowaniem czy przewidywaniem ( myśleniem przyczynowo-skutkowym) Wnioski takie wysuwają zgodnie wszyscy zajmujący się tym zagadnieniem. Marta Bogdanowicz określa, że uczeń upośledzony umysłowo w stopniu lekkim osiąga w wieku 15-21 lat wiek inteligencji 8-12 lat. Zaburzenia wyższych form myślenia w znacznym stopniu utrudnia zdobywanie wiedzy i powoduje, że bardzo dużo umiejętności jest niedostępne dla osób z niedorozwojem umysłowym w stopniu lekkim.
Najczęściej
występujące trudności szkolne dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim to:
-zaburzenie orientacji przestrzennej,
-słaby poziom sprawności grafomotorycznej,
-częściej występujący niż u rówieśników słabszy rozwój motoryczny,
-słaba koncentracja uwagi,
-częściej występujące wady wymowy,
-wolne tempo pracy,
-zaburzenia rozumienia znaczenia wypowiedzi,
-zaburzenia analizy i syntezy ( wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-słuchowej),
-trudności w rozpoznawaniu liter oraz w czytaniu,
-trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu,
-istotnie zaburzony poziom rozumienia wszelkich reguł, zasad, definicji,
-utrudnione tworzenie pojęcia liczby,
-ograniczony poziom pamięciowego wykonywania działań matematycznych,
-brak zrozumienia treści zadań tekstowych i trudności w ich rozwiązywaniu,
-zaburzenia wyobraźni przestrzennej utrudniające rozumienie i wykonywanie
zadań geometrycznych,
-trudności w orientowaniu się w stosunkach czasowych i posługiwaniu się nimi,
-kłopoty w powiązaniu nowych informacji z poprzednio zapamiętanymi,
-słaby poziom stosowania umiejętności w praktyce,
-mała samodzielność w wykonywaniu wszelkich zadań,
-często występująca nadpobudliwość psychoruchowa lub zahamowanie,
-brak krytycyzmu, egoizm,
-brak antycypacji zachowań,
-znaczna impulsywność,
-podatność na negatywne wpływy otoczenia,
-niski poziom motywacji,
-mała wrażliwość na potrzeby innych,
-częste przejawy agresji
Wymienione powyżej trudności nie muszą przejawiać się w każdym
przypadku. Każdy z naszych uczniów jest inny, jego poziom funkcjonowania w
szkole, zachowanie, możliwości i ograniczenia są indywidualne.
Ustawa o systemie oświaty postawiła przed współczesna szkołą wiele zadań. Jednym z nich jest podjęcie problemu integracji uczniów niepełnosprawnych, w ramach funkcjonowania szkół masowych. W gronie uczniów niepełnosprawnych są także uczniowie z niepełnosprawnością umysłową. To rodzic decyduje czy jego niepełnosprawne dziecko będzie uczęszczało do szkoły masowej, do klasy integracyjnej, czy też do szkoły specjalnej. Każda z tych placówek oświatowych powinna być przygotowana na dziecko niepełnosprawne. W każdej placówce oświatowej w Polsce pedagodzy zobowiązany są do dostosowania treści programowych do możliwości dziecka. Metody pracy należy dostosować indywidualnie do dziecka. Ucznia z niepełnosprawnością intelektualną (orzeczoną przez PPP) w szkole masowej obowiązują treści programowe dostosowane do jego możliwości intelektualnych
Praca z uczniem upośledzonym umysłowo w warunkach szkoły masowej wymaga od nauczyciela wielkiego zaangażowania, pomysłowości, elastyczności i dużo większego nakładu pracy.
PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE W STOPNIU LEKKIM W KLASACH I-III
Dobór środków realizacji zadań przedstawionych w tym programie jest uzależniony od pomysłowości nauczyciela, jego zaangażowania, warunków i środków jakimi dysponuje.
Zajmijmy się więc podstawowymi umiejętnościami: czytaniem pisaniem i liczeniem, ponieważ na ich podbudowie realizuje się pozostałe treści kształcenia. Z wieloletnich doświadczeń szkolnictwa specjalnego wynika, że dziecko upośledzone umysłowo w stopniu lekkim w klasie I powinno rozpoznawać litery , pisać je w liniaturze, czytać płynnie po uprzednim przygotowaniu tekstu i pisać wyrazy i proste zdania oraz liczyć i zapisywać cyfry w zakresie 20 i wykonywać działania matematyczne bez przekroczenia progu dziesiątkowego w tym zakresie. W klasie II wprowadzane są dwuznaki i doskonalona technika pisania i czytania oraz wykonywane działania z przekroczeniem progu dziesiątkowego w zakresie 20 i rozszerzenie zakresu liczb do 100, wprowadza się również tabliczkę mnożenia I ćwiartkę. Klasa III to dalsze doskonalenie umiejętności czytania i pisania, działania matematyczne w zakresie 100, rozszerzenie zakresu liczbowego do 1000 oraz tabliczka mnożenia z szczególnym naciskiem na korzystanie z tabeli mnożenia. Jest to ogólny schemat, na którym buduje się planowanie realizacji wszelkich zadań i opracowywanych umiejętności o jakich mowa we wcześniejszym wyszczególnieniu przewidywanych osiągnięć.
Należy wszakże zaznaczyć, że w praktyce zakres i rozplanowanie poszczególnych treści i umiejętności jest uzależniony od indywidualnych możliwości dziecka. Może się zdarzyć, że uczeń będzie wstanie szybciej opanować poszczególne umiejętności jak również opracować trudniejsze zagadnienia. Nie można więc przedstawionych tu przewidywanych osiągnięć uczniów traktować instrumentalnie, a jako orientacyjną wskazówkę do planowania pracy z uczniem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim.
Opracowała Małgorzata Czarnecka-Jaśkiewicz
Bibliografia: