Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Janusza Korczaka w Błoniu

Opracowała: Mariola Siedlecka

DZIECKO NIEDOSŁYSZĄCE W SZKOLE OGÓLNODOSTĘPNEJ
Informacje dla rodziców i nauczycieli

Informacje dla rodziców:

W ostatnich latach coraz więcej dzieci z wadami słuchu uczy się w  klasach integracyjnych w szkołach masowych. Mimo bardzo dużych korzyści, jakie stwarza nauczanie integracyjne, nie każde dziecko z wadą słuchu kwalifikuje się do tej formy nauczania z uwagi na zbyt duże wymagania programowe w szkole masowej, którym nie zawsze jest w stanie sprostać.

Źle jest, jeżeli rodzic sam bez porozumienia ze specjalistami i nauczycielami wychowania przedszkolnego podejmuje decyzję o wysłaniu dziecka do szkoły ogólnodostępnej. A później zrzuca całą odpowiedzialność za wychowanie, kształcenie i terapię swojego dziecka na szkołę, uważając, że oddając dziecko do klasy, w której jest mniej dzieci, dwóch nauczycieli i mnóstwo zajęć terapeutycznych, już sam nic nie musi robić.

Wymagania, które muszą być spełnione, aby dziecko z wadą słuchu poradziło sobie w szkole ogólnodostępnej to:

1. Zachowany kontakt słowny:

	dziecko rozpoczęło terapię mowy dużo wcześniej przed podjęciem nauki w klasie pierwszej,
	możliwy jest spontaniczny kontakt słowny z rówieśnikami i osobami dorosłymi spoza rodziny,
	dziecko używa stale indywidualnego, dobrze dobranego aparatu słuchowego,
	pozostaje pod stałą opieką surdologopedy w specjalistycznej poradni dla dzieci z wadami słuchu i mowy.

2. Przeciętny lub wyższy poziom rozwoju umysłowego:

	Dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym mają większe trudności w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych, zrozumieniu złożonych poleceń i zadań. Potrzebuję też znacznie więcej powtórzeń przy utrwalaniu nowych wiadomości – szybciej męczą się wysiłkiem umysłowym, często mają obniżoną motywację do uczenia i duże trudności z koncentracją uwagi.
	Jeżeli dziecko z wadą słuchu ma także wadę wzroku, powinno mieć systematycznie badany wzrok i nosić odpowiednio dobrane okulary.
	Jeżeli występują zaburzenia w obrębie innych zmysłów, np. obniżenie sprawności ruchowej, zaburzenia sprawności grafomotorycznej i niska koordynacja wzrokowo – słuchowa, utrudniające  naukę mowy, czytania i pisania, konieczne są dodatkowe ćwiczenia stymulujące rozwój zaburzonych funkcji percepcyjno – motorycznych w ramach zajęć korekcyjno – kompensacyjnych lub dodatkowe zajęcia dydaktyczno wyrównawcze z elementami tych ćwiczeń.
	Jeżeli występują zaburzenia i sprzężone deficyty rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno – motorycznych, mogą być one przyczyną dużych trudności w zakresie analizy i syntezy słuchowej i wzrokowej, a obniżony poziom pamięci wzrokowej i spostrzegawczość utrudniać umiejętność odczytywania mowy z ust,  przez co kontakt werbalny dziecka z otoczeniem może być znacznie gorszy.

3. Dobra motywacja dziecka do nauki.

Dużą rolę w osiąganiu przez dziecko postępów w nauce mają takie cechy jego osobowości jak wytrwałość, umiejętność skupienia uwagi, duża odporność psychiczna na niepowodzenia i dojrzała motywacja dziecka do uczenia się mowy.

Ważny jest też  czynnik domysłu – jako wynik spostrzegawczości , wzrokowego zapamiętywania

i kojarzenia sytuacyjnego pewnych informacji – doskonalący się równolegle z rozwojem zasobu słownictwa dziecka i umiejętnościami odczytywania mowy z ust.

4. Cechy osobowościowe dziecka:

Dzieci zahamowane emocjonalnie są nieśmiałe , niepewne – odczuwają lęk i duży stres, który hamuje ich aktywność na lekcji i utrudnia nawiązywanie kontaktów społecznych . Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo nie potrafią skupić uwagi nawet przez krótką chwilę, wymagają stałej pomocy nauczyciela, szybko rezygnują z podjętych zadań, okazują niechęć do podejmowania dodatkowych ćwiczeń.

5. Gotowość ze strony rodziców do zapewnienia dziecku dodatkowej i systematycznej pomocy w nauce oraz utrzymywania stałej współpracy ze szkołą i nauczycielką uczącą dziecko.

Rodzice muszą być świadomi podejmowanego trudu pracy z dzieckiem, że samodzielnie bez stałej ich pomocy, nie jest w stanie opanować podstawowych umiejętności szkolnych.

Rodzice w naturalnych warunkach, powinni stale aktywizować dziecko do mówienia, podtrzymywać jego wypowiedzi za pomocą gestów i mimiki twarzy. Należy doskonalić poziom rozumienia mowy poprzez ciągłą rozmowę z dzieckiem, gdyż nie ma mówienia bez rozumienia. Należy dziecku dużo czytać, aby rozwijać jego umysł, bogacić słownictwo. Trzeba zachęcać dziecko do samodzielnego czytania i przy tym być gotowym na bieżąco wyjaśniać niezrozumiałe dla dziecka wyrazy i zwroty. Należy pamiętać też, że nieraz dziecku wydaje się, że rozumie dany wyraz i zwrot, a w rzeczywistości rozumie go nieprawidłowo. Dlatego nie zawsze wystarczy pytanie „Czy wszystko rozumiesz?”. Lepiej poprosić dziecko o wytłumaczenie danego słowa lub zwrotu i w ten sposób się przekonać o stopniu jego zrozumienia.

Informacje dla nauczycieli:

Uczniowie z wadą słuchu są grupą bardzo zróżnicowaną pod względem umiejętności komunikacji. Czynnikami, które w istotny sposób wpływają na funkcjonowanie ucznia z uszkodzonym słuchem są: rodzaj uszkodzenia, czas, w którym nastąpiło uszkodzenie słuchu, stopień uszkodzenia słuchu, moment wyposażenia dziecka w aparaty słuchowe lub wszczepienia implantu ślimakowego oraz środowisko rodzinne (słyszący czy niesłyszący rodzice) i skuteczność oraz intensywność oddziaływań terapeutycznych.

Kształtowanie systemu językowego dziecka niesłyszącego to proces długotrwały, wymagający zaangażowania samego dziecka, jego rodziny oraz instytucji edukacyjnych i specjalistycznych.

Decyzja o wyborze sposobu komunikowania się (czy werbalny, czy gestowo – mimiczny) należy do  rodziców, którzy muszą także znać system językowy, jakim posługuje się ich dziecko.

Nauczyciel pracujący z uczniem niesłyszącym lub słabo słyszącym powinien:

	zapoznać się z rodzajem wady słuchu i jej konsekwencjami,
	dokładać wszelkich starań, aby rozwój pojęć abstrakcyjnych u uczniów był jak najpełniejszy,
	wypracować różnorodne metody rozwijające myślenie analityczne i syntetyczne, które ma ogromne znaczenie w realizacji zadań szkolnych,
	dobierać formy kształcenia i metody nauczania przy współudziale i akceptacji rodziny dziecka,
	dążyć do rozwijania pojęć i słownictwa uczniów, zarówno czynnego jak i biernego,
	głośno omawiać czynności.

Pokonywaniu trudności dziecka będzie sprzyjało:

	zapewnienie odpowiednich warunków technicznych,
	możliwość wyboru najlepszych dla każdego ucznia metod i form nauczania,
	stworzenie atmosfery akceptacji i zrozumienia sprzyjającej nawiązywaniu kontaktów ze słyszącymi rówieśnikami,
	zapewnienie współpracy ze środowiskiem rodzinnym.

Rozpoczynając pracę z uczniem niesłyszącym, nauczyciel powinien wyjaśnić pozostałym dzieciom w klasie, jakie trudności może mieć ich niesłyszący kolega w porozumiewaniu się. Uczniowie powinni też wiedzieć, że aparat słuchowy służy do wzmacniania wszystkich dźwięków dochodzących do ucha, także hałasu, ale nie przywraca słuchu. Dlatego też, ich niesłyszący kolega, może czegoś nie usłyszeć, albo nie zrozumieć od razu, ale przecież widzi, myśli i czuje oraz może być z powodzeniem uczestnikiem wspólnej nauki, zabawy i wycieczki.

Dziecko z wadą słuchu nigdy nie może być faworyzowane przez nauczyciela, lecz powinno być traktowane podobnie jak jego słyszący koledzy – we wszystkich innych sprawach, które nie mają związku z wadą słuchu. Ważne jest podkreślanie przed klasą jego postępów, szczególnych uzdolnień – jego mocnych stron – oraz wkładu pracy.

Nauczyciel powinien też stworzyć niesłyszącemu dziecku optymalne warunki odbioru mowy podczas lekcji:

	Należy zapewnić dobre oświetlenie klasy oraz miejsce w pobliżu nauczyciela i okna. Uczeń będąc blisko nauczyciela (od 0,5 – 1.5 m.), którego twarz jest dobrze oświetlona, może słuchać jego wypowiedzi i jednocześnie odczytywać mowę z ust. Należy też, umożliwić dziecku odwracanie się w kierunku innych kolegów odpowiadających na lekcji – co ułatwi lepsze zrozumienie ich wypowiedzi.
	Nauczyciel mówiąc do całej klasy, powinien stać w pobliżu dziecka zwrócony twarzą w jego stronę - nie powinien chodzić po klasie, czy być odwrócony twarzą do tablicy – to utrudnia dziecku odczytywanie mowy z ust nauczyciela.
	Podobnie też strój i wygląd nauczyciela m.in. broda czy wąsy zasłaniające usta, ciemne okulary, długie kolczyki w uszach pani – rozpraszają uwagę dziecka.
	Należy mówić do dziecka wyraźnie, używając normalnego głosu i intonacji, unikać gwałtownych ruchów głową czy nadmiernej gestykulacji.
	W miarę możliwości należy zadbać o spokój i ciszę w klasie – eliminować zbędny hałas m.in. zamykać okna przy ruchliwej ulicy, unikać szeleszczenia kartkami papieru, szurania krzesłami – to utrudnia dziecku rozumienie poleceń nauczyciela i wypowiedzi innych uczniów, powoduje też większe zmęczenie.
	Nauczyciel powinien upewnić się, czy polecenia kierowane do całej klasy są właściwie rozumiane przez dziecko niedosłyszące. W przypadku trudności zapewnić mu dodatkowe wyjaśnienia, sformułować inaczej polecenie, używając prostego, znanego dziecku słownictwa.
	Dziecko niedosłyszące ma trudności z równoczesnym wykonywaniem kilku czynności w tym samym czasie, nie jest w stanie słuchać nauczyciela – co wymaga obserwacji jego twarzy – jednocześnie otworzyć książkę na odpowiedniej stronie i odnaleźć wskazane ćwiczenie. Dlatego często nie nadąża za tempem pracy pozostałych uczniów w klasie.
	Dziecko niedosłyszące dobrze, żeby siedziało w ławce ze zdolnym uczniem, zrównoważonym emocjonalnie, który chętnie dodatkowo będzie pomagał, np. szybciej otworzy książkę, wskaże ćwiczenie, pozwoli przepisać notatkę z zeszytu itp.
	W czasie lekcji wskazane jest używanie jak najczęściej pomocy wizualnych i tablicy (m.in. zapisanie nowego tematu, nowych i ważniejszych słów związanych z tematem, dat na lekcji historii), aby dziecku ułatwić zrozumienie nowego tematu.
	Należy umożliwić uczniowi przemieszczanie się w klasie tam, gdzie dzieją się ważne doświadczenia. Poprzez bliższą obserwację zapewnić poznanie wielozmysłowe – także z udziałem wzroku, dotyku i słuchu.
	Konieczne jest aktywizowanie dziecka do rozmowy poprzez zadawanie prostych pytań, podtrzymywanie jego odpowiedzi przez dopowiadanie pojedynczych słów, umowne gesty, mimiką twarzy.
	Należy unikać pytań: „Czy rozumiesz ?”, bo najczęściej kiwnie głową potakująco. Podobnie też pytania w formie intonacji np. „Pada deszcz?”, „Odrobiłeś lekcje?” – dziecko odbiera jak twierdzenie – nie odczytując formy pytającej. Dlatego też, dziecko należy zapytać: „Czy pada deszcz?”, „Czy odrobiłeś lekcje?”

	Nauczyciel powinien często zwracać się do dziecka niesłyszącego na lekcji, zadawać pytania – ale nie dlatego, aby oceniać jego wypowiedzi, ale by zmobilizować ucznia do lepszej koncentracji uwagi i ułatwić mu lepsze zrozumienie tematu.
	Chcąc bardziej doskonalić umiejętności językowe dziecka, należy najpierw skoncentrować się na wzbogaceniu zasobu słownictwa biernego i czynnego oraz zrozumieniu (np. prostych pytań, czy poleceń a następnie dłuższych wypowiedzi). Rozumienie zwykle wyprzedza mówienie, oznacza to, że uczeń znacznie więcej rozumie i posiada więcej wiadomości, niż potrafi przekazać w sposób werbalny.
	Nauczyciel znając poziom rozwoju mowy dziecka i specyficzne problemy językowe, powinien indywidualizować zadania na lekcji i dostosować wymagania edukacyjne do jego możliwości. Pracując z dzieckiem niedosłyszącym należy pamiętać, że nadrzędnym celem jest rozwijanie funkcji komunikacyjnej – umożliwienie dziecku skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach życia codziennego.
	Przy ocenie osiągnięć ucznia z wadą słuchu należy bardziej docenić jego własną aktywność i wkład pracy, a także stosunek do obowiązków szkolnych (systematyczność, obowiązkowość, dokładność). Ocena ma przede wszystkim spełnić funkcję wychowawczą i rewalidacyjną, a w mniejszym zakresie dydaktyczną.

Do opracowania artykułu wykorzystałam informacje ze stron internetowych:

	Bilbin T. – „Praca z dzieckiem z wadą słuchu w szkole podstawowej”.
	www.efs.men.gov.pl (opracowanie: „Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”)

oraz z literatury:

	Maciarz A. - „Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej” WSiP, Warszawa 1992
	Wyczesany J - . „Dziecko z wadą słuchu w szkole podstawowej” Wydawnictwo SPONSOR 1992
	Pr. zbiorowa pod red. Buryn U., Huboj T. - „Mój uczeń nie słyszy”, M.E.N. Warszawa 2001